देशात कॅशलेस पेमेंटच्या वाढत्या ट्रेंडसह, 100 रुपयांची नोट अजूनही रोख व्यवहारांसाठी सर्वाधिक पसंतीची नोट आहे. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या (आरबीआय) अहवालानुसार, व्यवहारांसाठी 2,000 रुपयांच्या नोटांना कमी पसंती दिली जात आहे. त्याचबरोबर 500 रुपयांची नोट सर्वाधिक वापरली जात आहे.
28 राज्ये आणि तीन केंद्रशासित प्रदेशांच्या ग्रामीण, निम-शहरी, शहरी आणि महानगरांमध्ये केलेल्या सर्वेक्षणात असे समोर आले आहे की, देशात फक्त 3% लोक आहेत ज्यांना खऱ्या आणि बनावट नोटा ओळखता येत नाहीत. म्हणजेच 97% लोकांना महात्मा गांधींचे चित्र, वॉटरमार्क किंवा सुरक्षा धागा याबद्दल माहिती आहे.
5 रुपयांच्या नाण्यांचा सर्वाधिक वापर :-
नाण्यांबद्दल बोलायचे झाले तर रोख व्यवहारांसाठी 5 रुपयांचे नाणे सर्वाधिक वापरले जाते. त्याच वेळी, लोकांना एक रुपयाचे नाणे कमी वापरणे आवडते.
उत्पन्नाचा अभाव हे एक मोठे कारण :-
टाईम्स ऑफ इंडियाशी बोलताना, नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ पब्लिक फायनान्स अँड पॉलिसीचे अर्थशास्त्रज्ञ अय्याला श्री हरी नायडू म्हणाले की, 100 रुपयांच्या नोटेचा अधिक वापर होण्याचे एक कारण म्हणजे लोकांचे कमी उत्पन्न.
त्यांच्या म्हणण्यानुसार, आपल्या देशातील 90% लोकांचे उत्पन्न कमी आहे, त्यामुळे ते सहसा 100 ते 300 रुपयांपर्यंतच्या वस्तू खरेदी करतात. अशा वेळी लोक डिजिटल व्यवहारांऐवजी रोख रक्कम देण्यास प्राधान्य देतात.
देशातील रोख रक्कम वाढली :-
अहवालानुसार, 2021-22 मध्ये रोख रकमेत 5% वाढ झाली आहे. यामध्ये सर्वाधिक 500 रुपयांच्या नोटेचा वाटा 34.9 टक्के होता. IIT खरगपूर येथील अर्थशास्त्राचे सहयोगी प्राध्यापक गौरीशंकर एस हिरेमठ म्हणाले की, कोरोना महामारीच्या काळात लोक आपत्कालीन परिस्थितीसाठी निधी जमा करत असल्याच्या बातम्या आल्या आहेत. त्यामुळे नोटांची संख्या वाढली आहे.
बनावट नोटांची संख्या वाढली :-
आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, 2021-22 या आर्थिक वर्षात बनावट नोटांच्या संख्येत लक्षणीय वाढ झाली आहे. RBI च्या म्हणण्यानुसार, 500 रुपयांच्या बनावट नोटा एका वर्षात दुपटीने वाढल्या आहेत. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत, मध्यवर्ती बँकेला 500 रुपयांच्या 101.9% अधिक आणि 2,000 रुपयांच्या 54.16% अधिक नोटा सापडल्या आहेत.
