ट्रेडिंग बझ – डिजिटल रुपया, डिजिटल रुपया या दोन शब्दांची गेल्या महिनाभरापासून सर्विकडे चर्चा होत आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) कडून डिजिटल चलनाची चाचणी आधी घाऊक आणि आता किरकोळ विभागात सुरू करने हे आहे, जेव्हापासून डिजिटल चलनाची चाचणी सुरू झाली आहे, तेव्हापासून अनेक प्रश्नांचीही चर्चा होत आहे. त्यात क्रिप्टोकरन्सी म्हणजे काय ? UPI पेमेंटला चांगला प्रतिसाद मिळत असेल तर डिजिटल चलनाची गरज काय ? या प्रश्नांची उत्तरे एक एक करून बघुया..
डिजिटल रुपया हा क्रिप्टोकरन्सीला पर्याय आहे का ? :-
प्रोटॉन इंटरनेट एलएलपीचे संस्थापक आणि क्रिप्टोकरन्सी व्यवहारांचे बारकाईने पालन करणारे शुभम उपाध्याय या वर सांगतात की, “आरबीआयचा डिजिटल रुपया आणि क्रिप्टोकरन्सी दोन्ही खूप भिन्न आहेत. क्रिप्टोकरन्सीचे नियमन करणारे कोणीही नाही. परंतु प्रत्येक डिजिटल रुपयाच्या व्यवहारांवर आरबीआयकडून लक्ष ठेवले जाईल. जिथे क्रिप्टोकरन्सी रिझव्‍‌र्ह बँकेकडून डिजीटल रुपया जारी केला जाईल, त्यानंतर तो बँकांच्या माध्यमातून सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचेल. त्यामुळे डिजिटल रुपयाला क्रिप्टोकरन्सी म्हणणे योग्य ठरणार नाही.
UPI, NEFT असताना डिजिटल रुपयाची काय गरज आहे ? :-
या प्रश्नाच्या उत्तरात शुभम म्हणतात की, “UPIच्या यशाकडे कोणीही दुर्लक्ष करू शकत नाही. भारताच्या या पेमेंट सेवेसमोर जगभरातील विविध देशांची पेमेंट सेवा कमकुवत दिसते. पण असे असूनही, या मार्गाने 16 देश बाहेर पडले आहेत. 20 डिजिटल चलनावर काम करत आहेत, भारतही त्यांच्या मागे राहू शकत नाही. दुसरीकडे, डिजिटल चलनाचा पायलट प्रोजेक्ट चीनच्या अनेक शहरांमध्ये यशस्वीपणे चालवला जात आहे, अशा परिस्थितीत भारत आपल्या शेजाऱ्याला या क्षेत्रात मदत करत आहे, रशिया आणि युक्रेन युद्धामुळे जगभरातील देशांना हे समजले आहे की जागतिक व्यापारासाठी डॉलरवर अवलंबून राहू शकत नाही. विशेषत: अमेरिकेने रशियाच्या लोखंडाच्या स्टॉकवर ज्या पद्धतीने शिक्कामोर्तब केले, त्यानंतर अनेक देशांच्या मनात अशीच शंका निर्माण झाली आहे की, त्यांच्यासोबतही हीच परिस्थिती राहिल्यास त्यांच्या अर्थव्यवस्थेचे काय होईल ? डिजिटल चलनामुळे जगभरातील देशांची ही चिंता कमी होऊ शकते.”
डिजिटल चलनाद्वारे भारत आर्थिक महासत्ता कसा बनू शकतो ?:-
अलीकडेच नऊ रशियन बँकांनी रुपयामध्ये व्यापार करण्यासाठी विशेष वोस्ट्रो खाती उघडली आहेत. विशेष व्होस्ट्रो खाते उघडण्याच्या हालचालीमुळे भारत आणि रशिया यांच्यातील व्यापारासाठी रुपयांमध्ये पेमेंट सेटलमेंटचा मार्ग मोकळा झाला आहे. व्होस्ट्रो खाते हे खरे तर एक खाते आहे जे एक बँक दुसऱ्या बँकेच्या वतीने उघडते किंवा देखरेख करते.
डिजिटल रुपयाबद्दल RBI काय विचार करत आहे ? :-
या वर्षी नोव्हेंबरमध्ये हिंदुस्तान टाइम्स लीडरशिप समिटमध्ये भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर शक्तीकांत दास यांनी एका प्रश्नाच्या उत्तरात सांगितले की, ‘जग बदलत आहे, व्यवसाय करण्याची पद्धत बदलत आहे. तंत्रज्ञान खूप वेगाने बदलत आहे. अशा परिस्थितीत तुम्हीही काळाशी ताळमेळ राखण्याची गरज आहे. नोट छापण्यासाठी कागद, लॉजिस्टिक्स, स्टोरेज खरेदी आणि नंतर ती छापण्यासाठी पैसे खर्च करावे लागतात. कागदी चलनापेक्षा त्याची किंमत कमी असेल. सीमापार व्यवहार आणि पेमेंटसाठी हे खूप महत्वाचे आहे. वृत्तानुसार, सध्या परदेशात पैसे पाठवण्यासाठी सरासरी 6 टक्के फी भरावी लागते. परंतु (Digital Currency) CBDCच्या आगमनाने हा खर्च बराच कमी होईल. आयातदार आणि निर्यातदारांसाठी याचा खूप फायदा होईल.
